یادگیری پروژه محور : تجربه‌ای جذاب و عملی برای دانش‌آموزان
یادگیری پروژه محور (PBL) یکی از روش‌های نوین و مؤثر در آموزش است که به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد تا از طریق انجام پروژه‌های واقعی و کاربردی، مهارت‌های تفکر انتقادی، حل مسئله و همکاری گروهی را بیاموزند. پروژه‌هایی که تاثیرشان را در زندگی واقعی عموما لمس خواهند کرد. در این روش، دانش‌آموزان نه تنها محتواهای درسی را یاد می‌گیرند، بلکه به کمک پروژه‌ها، توانایی‌های عملی خود را نیز تقویت می‌کنند. آن‌ها کاربرد علم در زندگی را خواهند فهمید و انگیزه‌هایشان تحت تاثیر این مهم ارتقاء خواهد یافت.
ویژگی‌های کلیدی یادگیری پروژه محور (PBL)
- آموزش از طریق تجربه: دانش‌آموزان به جای گوش دادن صرف به توضیحات تئوریک، از طریق انجام پروژه‌ها یاد می‌گیرند. این یعنی موانع کوچک و بزرگ در انجام یک پروژه را پیدا می‌کنند و برای حل آن می‌کوشند. این موانع می‌تواند از طریق یادگیری مطالب درسی و یا مهارت‌های اجتماعی از سر راه برداشته شود که هر دو ارزشمند هستند.
- تمرکز بر حل مسائل واقعی: پروژه‌ها باید مشکلات و مسائل دنیای واقعی را شبیه‌سازی کنند تا دانش‌آموزان بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند. پهدف از تبیین یک پروژه در کلاس درس نزدیک کردن مباحث به تجربه زیسته است. بنابر این اگر پروژه پیشنهادی نقطه مشترکی با دنیای واقعی که دانش‌آموز با آن سر و کار دارد نداشته باشد، به هدف غایی خود نمی‌رسد. چه پروژه هایی پیشنهاد می‌کنید؟
- کار گروهی: همانطور که در بالا اشاره شد پروژه‌ها باید از بطن زندگی انتخاب شوند. این یعنی گستردگی و پیچیدگی خواهند داشت. با توجه به این قضیه در بیشتر پروژه‌ها، دانش‌آموزان باید به صورت گروهی همکاری کنند. در این صورت برای به پایان رساندن پروژه ناچارند مهارت‌های اجتماعی خود نظیر حل تعارض، تقیسیم کار و مهارت گفتگو را در خود بهبود بخشند.
- ارزیابی و بازخورد: پروژه به بخش های مختلفی تقسیم می‌شود. توجه داشته باشید حتی اگر یک مرحله از پایش جا بماند می‌تواند تبعاتی زیادی چون دوباره کاری در انجام پروژه، تغییر کامل نتیجه و… در پی داشته باشد. فرآیند یادگیری پروژه محور با ارزیابی‌های مداوم و دریافت بازخورد از معلم و همکلاسی‌ها همراه است.
پروژه اصلی یک معلم در طول سال تحصیلی چیست و چرا؟ از زبان همکاران بشنوید.
روش اجرا و مثال‌های عملی در کلاس درس
-
پیش‌دبستانی:
در مقطع پیش‌دبستانی، پروژه‌ها باید ساده، جذاب و مبتنی بر بازی و کشف باشند. یک پروژه عالی برای این مقطع می‌تواند «ساخت باغچه علم» باشد. در این پروژه، معلم به کودکان کمک می‌کند تا گیاهان مختلف را بشناسند، آن‌ها را در گلدان بکارند و در طول زمان رشد گیاهان را نظارت کنند. این پروژه به کودکان این امکان را می‌دهد که از نزدیک فرآیند رشد گیاهان را مشاهده کنند و درک کنند که چگونه می‌توانند به حفظ طبیعت کمک کنند. این تجربه باعث تقویت مفاهیم علمی پایه و ایجاد انگیزه در یادگیری می‌شود.
-
دبستان:
در دبستان، پروژه‌ها می‌توانند کمی پیچیده‌تر شوند. یکی از پروژه‌های جذاب می‌تواند «ساخت مدل سیاره‌ها» باشد. در این پروژه، دانش‌آموزان باید مدل‌های سیاره‌ها را با استفاده از مواد مختلف مانند گل، کاغذ، رنگ و چسب بسازند و سپس به بررسی ویژگی‌های هر سیاره بپردازند. در این فرآیند، دانش‌آموزان با مفاهیم علوم و فضا آشنا می‌شوند، مهارت‌های عملی خود را تقویت می‌کنند و به طور گروهی همکاری می‌کنند تا بهترین مدل‌ها را ایجاد کنند. این پروژه علاوه بر یادگیری علمی، مهارت‌های خلاقیت و کار گروهی را نیز در دانش‌آموزان تقویت می‌کند.
-
متوسطه اول:
هرچه سن دانش‌آموزان بالاتر می‌رود، به تناسب میزان دشواری پروژه افزایش خواهد یافت. به‌عنوان مثال، پروژه‌ای با عنوان «بررسی تأثیر مواد آلی و غیرآلی بر رشد گیاهان» می‌تواند برای دانش‌آموزان این مقطع مفید باشد. در این پروژه، دانش‌آموزان باید به جمع‌آوری داده‌های علمی بپردازند. سپس با استفاده از مواد مختلف، آزمایش‌هایی برای بررسی تأثیر آن‌ها بر رشد گیاهان انجام دهند. در نهایت، آن‌ها باید نتایج به‌دست آمده را تجزیه و تحلیل کرده و گزارشی از پروژه خود ارائه دهند. این پروژه نه تنها مفاهیم علمی را به صورت عملی آموزش می‌دهد، بلکه مهارت‌های تحقیقاتی و ارائه نیز به دانش‌آموزان می‌آموزد.
-
متوسطه دوم:
در مقطع متوسطه دوم، پروژه‌ها می‌توانند به چالش‌های پیچیده‌تری بپردازند و دانش‌آموزان را با دنیای واقعی آشنا کنند. برای مثال، پروژه‌ای با عنوان «طراحی و ساخت یک نرم‌افزار ساده برای حل یک مشکل اجتماعی» می‌تواند دانش‌آموزان را به تفکر انتقادی و خلاقانه وادار کند. در این پروژه، دانش‌آموزان باید مسأله‌ای از زندگی واقعی را شناسایی کنند، نیازهای آن را تحلیل کرده و سپس یک راه‌حل دیجیتال (نرم‌افزار یا اپلیکیشن) طراحی کنند. این پروژه به دانش‌آموزان نه تنها مهارت‌های فنی بلکه مهارت‌های حل مسئله و تفکر سیستماتیک را نیز آموزش می‌دهد.
مزایای یادگیری پروژه محور (PBL)
- تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی: دانش‌آموزان در طول انجام پروژه‌ها با مسائل مختلف روبه‌رو می‌شوند و باید برای حل آن‌ها تفکر انتقادی به‌کار ببرند.
- تقویت مهارت‌های حل مسئله: پروژه‌ها به دانش‌آموزان فرصت می‌دهند تا گام به گام با چالش‌های واقعی روبه‌رو شوند و برای آن‌ها راه‌حل پیدا کنند.
- یادگیری کاربردی: دانش‌آموزان از طریق انجام پروژه‌ها مفاهیم علمی و درسی را در عمل یاد می‌گیرند و با توجه به کسب تجربه و مسیر عصبی ساخته شده در ادامه می‌توانند به دانش شد بعد کاربردی بیشتری بدهند.
- آمادگی برای زندگی واقعی: یادگیری مبتنی بر پروژه به دانش‌آموزان مهارت‌هایی می‌آموزد که در دنیای واقعی به کارشان می‌آید، از جمله مهارت‌های تحقیق، برنامه‌ریزی، حل مسئله و همکاری.
چالش‌ها و راه‌حل‌ها
- چالش زمان: معلمان می‌توانند پروژه‌ها را بدر چند جلسه تقسیم‌بندی کنند. از انواع ابزارهای ارتباطی آنلاین بهره ببرند. گروه‌بندی‌های هوشمندانه‌تری داشته باشند و از هر خلاقیتی که باعث مدیریت زمان در حین استفاده از روش یادگیری پروژه محور می‌شود استفاده کنند تا از مزایای این مدل بهره کافی ببرند.
- چالش منابع: معلمان می‌توانند از منابع رایگان و موجود در دسترس استفاده کنند و یا پروژه‌هایی طراحی کنند که نیاز به هزینه‌های زیاد نداشته باشد. شما از این منابع می‌شناسید؟
- چالش ارزیابی: تصور کنید در کلاس هر گروه پروژه متفاوت خودش را با روش‌های خلاقانه و متناسب با موضوع پیش می‌برد. در این صورت مراحل متنوع و متعددی از کار هر جلسه به معلم ارائه خواهد شد. اعضای هر گروه توانمندی های متفاوتی دارند. و مطمئنا تنها ملاک ارزیابی نمی‌تواند نتیجه باشد زیرا هر پروژه سطح دشواری متفاوتی نیز دارد. حالا چطور ارزیابی کنیم؟
نتیجه‌گیری
یادگیری پروژه محور، روشی مؤثر و جذاب است که به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد تا در فرآیند یادگیری خود فعالانه شرکت کنند و مهارت‌هایی را که در زندگی واقعی به کارشان می‌آید، بیاموزند. با استفاده از پروژه‌های عملی و واقعی، دانش‌آموزان علاوه بر یادگیری مفاهیم درسی، مهارت‌های حل مسئله، تفکر انتقادی و کار گروهی را نیز تقویت می‌کنند. برای استفاده از روش یادگیری پروژه محور نیاز به چه امکانات و تسهیلاتی در مدارس ایران بیشتر احساس می‌شود؟
